افزایش سطح تحصیلات سبب افزایش دستمزد می‌شود؟

افزایش سطح تحصیلات چه تاثیری بر افزایش درآمد افراد در کانادا دارد و آیا مستقیما با دریافت مدارج بالاتر دانشگاهی، درآمد ما افزایش می‌یابد؟

این پرسش مهمی است که گهگاه پرسیده می‌شود. اگر هم پرسیده نشود به این دلیل است که جواب آن از ابتدا مثبت فرض شده که فرض دقیقی نیست و دلیل نگارش این متن هم همین است. البته برنامه‌های تبلیغاتی مراکز آموزشی و آکادمیک هم که مرتبا بر افزایش درآمد به شرط ادامه تحصیل تاکید دارند در این امر بی‌تاثیر نیست. پیشترها در این باره صحبت کردیم که چرا در مورد باور تاثیر مدرک دکترا بر افزایش درآمد باید بازنگری کرد.

در اینجا به این می‌پردازیم که آیا صرف افزایش سطح تحصیلات منجر به افزایش درآمد می‌شود؟ پاسخ صریح و سریع این است که خیر!

چرا در مورد افزایش سطح درآمد به واسطه تحصیلات باورهای نادرستی وجود دارد؟

یک علت این برداشت نادرست در مورد رابطه‌ی افزایش دستمزد و سطح تحصیلات، به دلیل سیستم قانون‌گذاری در کشورهایی نظیر ایران است که بعضا در مشاغلی – عمدتا دولتی – سطح تحصیلات به‌طور اتوماتیک در مشخص کردن پایه حقوق و افزایش سنوات تاثیر دارد. یعنی ممکن است دو نفر یک کار را انجام دهند اما به دلیل تفاوت در سطح تحصیلات، حقوق متفاوت بگیرند.

در یک بازار کار عمدتا رقابتی که بخش‌های خصوصی و عمومی در آن حضور فعال دارند، این وظایف و مسئولیت‌هاست که یک پوزیشن شغلی را می‌سازد و حقوق هم متناسب با آن پوزیشن تعریف می‌شود.

البته هر چه امکان چانه‌زنی بر سر رقم دریافت حقوق بالاتر رود – که مثلا در بازار کار امریکا به دلایل مختلفی این احتمال خیلی بیشتر از بازار کار کاناداست – احتمال اینکه مواردی چون تحصیلات بالاتر – به دلیل پتانسیل آن برای چانه‌زنی – بتواند سبب افزایش درآمد شود بیشتر است اما این امر تضمین شده نیست. ممکن است در یک شرکت، فردی دارای مدرک فوق دیپلم کالج به دلیل سوابق شغلی و توانایی‌های فردی و آورده‌هایش به شرکت، از یک فارغ‌التحصیل دانشگاهی درآمد بیشتری داشته باشد.

دلیل دیگری که سبب این خطا می‌شود – و نمودارهای ارائه شده از سوی موسسات آموزشی هم در آن نقش مهمی دارد! – مقایسه‌ی صرف حقوق و دستمزد در میان دارندگان مدارک تحصیلی است و نه درآمد! توضیح آنکه احتمال دارد که در یک شرکت، حقوق ساعتی یک برقکار حرفه‌ای دارای فوق دیپلم کالج از یک مهندس برق پایین‌تر باشد – که البته این هم همیشگی نیست و به سوابق و مسئولیت‌های هر یک بستگی دارد. – اما واقعیت این است که بسیاری از افراد در حوزه‌ی فنی – حرفه‌ای به صورت خویش‌فرما فعالیت می‌کنند و میان خالص درآمد (اصطلاحا net income) که بابتش مالیات پرداخت می‌کنند با درآمد ناخالص‌شان (gross income) اختلاف زیادی هست. جزییات این بحث زمان دیگری لازم دارد اما همین نکته‌ی به ظاهر ساده اما بسیار مهم سبب می‌شود که در بسیاری از آن نمودارهای تبلیغاتی پیشتر گفته شده، سوءبرداشت صورت بگیرد.

تحصیلات بالاتر چگونه بر سطح درآمد ما تاثیر مثبت می‌گذارد؟

به این ترتیب آیا ادامه تحصیل هیچ تاثیر مثبتی بر سطح درآمد ندارد؟ پس چرا این همه بر ادامه تحصیل در مقاطع بالاتر برای کاریابی موفق‌تر تبلیغ می‌شود؟

واقعیت این است که ادامه تحصیل به دلایل متعددی پتانسیل این را دارد که درآمد ما را افزایش دهد. فقط نباید این افزایش را اتوماتیک و از پیش تضمین‌شده فرض کرد. برخی از دلایل تاثیر مثبت ادامه تحصیل بر افزایش درآمد عبارتند از:  

سبب تامین الزامات مشاغل بالاتر می‌شود. همینکه در الزامات requirements یک شغل، مدرک تحصیلی بالاتری درخواست شده باشد، معمولا این شغل حقوق و دستمزد بالاتری نسبت به مشاغل نیازمند به مدارک تحصیلی پایین‌تر در همان فیلد/رده خواهد داشت. به همین دلیل اگر در اندیشه پیشرفت شغلی هستیم، ادامه تحصیل در بسیاری از مشاغل یک جایی برای‌مان ضروری و هم‌چنین کاربردی می‌شود.

کمک می‌کند در رقابت برای مشاغل بالاتر، شانس ما افزایش یابد. فرض کنید دو نفر برای پستی که حداقل تحصیلی درآن دوره کارشناسی است تقاضا داده باشند و یکی از آنها دارای مدرک تحصیلی کارشناسی ارشد و یا یک دیپلم کالج از نوع postgraduate (دیپلمی که برای ادامه تحصیل افراد با تحصیلات تکمیلی، عمدتا لیسانس طراحی شده و هدفش کمک به تحصیل‌کردگان دانشگاهی برای آشنایی عمیق‌تر با نیازهای بازار کار است.) باشد.

معمولا این شخص شانس بیشتری برای گرفتن آن شغل دارد. به صورت یک قاعده‌ی کلی، تداوم تحصیل و یادگیری، احساس بهتری در میان کارفرمایان نسبت به متقاضی کار ایجاد می‌کند. این نکته، علاوه بر نمایش دانش آکادمیک بیشتر، نشانه‌ی میل به یادگیری و پیشرفت ارزیابی می‌شود.

سبب تقویت شبکه‌‌سازی شغلی و نت‌ورکینگ می‌شود. اگر از ابزارها و فرصت‌هایی که ادامه تحصیل برای ما ایجاد می‌کند به خوبی استفاده کنیم می‌بینیم که یکی از بهترین مکان‌ها و فرصتها برای گسترش نت‌ورکینگ، دوران و فضای تحصیل است. از آنجا که نت‌ورکینگ مهم‌ترین عامل نفوذ به بازار کار پنهان و همچنین دستیابی به مشاغل سطح بالاتر است، یک دوره تحصیلی ‌به‌درستی برنامه‌ریزی شده و موفق می‌تواند یاریگر ما باشد.

می‌تواند ظرفیتها و مهارتهای ما را افزایش دهد. ادامه تحصیل فقط فراگیری دانش نیست. بسیاری از مهارتهای سخت و نرم hard and soft skills می‌توانند از این طریق تقویت شوند. مهارتهایی که گاه در یک موقعیت شغلی خاص، به دلیل تکرارهای روزمره مورد غفلت قرار می‌گیرند و همین سبب می‌شود که رشد شغلی متوقف شود.

گاه انگیزه‌های ما را تحریک می‌کند. برای بسیاری از افرادی که از یک نوع کار و یا محیط شغلی خود خسته و دلزده شده‌اند، ادامه تحصیل می‌تواند موتور انگیزه و حرکت مجدد شود. البته عمدتا توصیه می‌کنیم در ابتدا، راه‌های سریع‌تر، کم‌هزینه‌تر و بعضا موثرتری را امتحان کنید اما به هر حال ادامه تحصیل هم معمولا یک گزینه‌ی قابل ارزیابی و بررسی است.

کجاها تحصیلات بالاتر می‌تواند به میزان درآمد ما آسیب وارد کند؟

در کنار آن موارد مثبت برای افزایش درآمد، ادامه تحصیل در برخی موارد می‌تواند آسیب‌زننده باشد.

وقتی ادامه تحصیل واقعا ضرورتی در موفقیت شغلی ما ندارد. فرض کنید شما یک مهندس دارای مدرک لیسانس هستید و با یک دوره‌ی آموزشی سه‌ماهه می‌توانید لایسنس و یا گواهی‌نامه‌ای را به دست آورید که شانس شما را برای ارتقا شغلی افزایش می‌دهد. در این صورت رفتن به دانشگاه برای گرفتن یک مدرک کارشناسی ارشد چه ضرورتی دارد؟

این اقدام می‌تواند مستقیما روی کار شما، و فراتر از آن، برروی بالانس بین کار-تحصیل-زندگی شما تاثیر داشته باشد و چه بسا راندمان کاری شما را کاهش دهد و یا سبب گپ شغلی – اگر برای تحصیل تمام‌وقت، از کارتان استعفا دهید. – شود.

علاوه بر این، احتمال زیادی دارد که یک کارفرما حاضر باشد به شما چه از نظر سبک کردن بار کاری و چه پرداخت بخشی و یا تمامی هزینه‌های آن دوره سه ماهه یاری دهد. اما کمتر کارفرمایی حاضر است اقدامات مشابه‌ای برای دوره فوق لیسانس انجام دهد.

وقتی ما را بیش از نیازهای آن شغل overqualified نشان می‌دهد. فرض کنید شما در فیلدی کار می‌کنید که بخش بزرگی از افراد در آن دارای مدرک دیپلم کالج (فوق دیپلم) هستند. در این صورت داشتن مدرک مدرک فوق لیسانس می‌تواند در خیلی جاها علیه شما عمل کند. این همان مشکلی است که خیلی از فارغ‌التحصیلان دارای مدرک دکترا PhD با آن روبرو می‌شوند. البته در فیلدهایی که مثلا داشتن مدرک لیسانس برای اشتغال حرفه‌ای کفایت می‌کند؛ نظیر رشته‌های مهندسی.

در اینجا فقط مسئله این نیست که شما از نظر دانش‌ها و مهارتهای لازم overqualified شناخته می‌شوید. یک نکته مهم‌تر فاصله‌ی احتمالی شما با فرد و یا افرادی است که قرار است با شما مصاحبه شغلی انجام دهند و شما را استخدام کنند. این افراد که به احتمال زیاد از شما مدارج تحصیلی پایین‌تری دارند چندان برای استخدام و کار با شما احساس راحتی نمی‌کنند.

وقتی برای کاریابی مبتنی بر آن تحصیل، برنامه روشنی نداریم. به همان دلیلی که در ابتدا گفتیم و این باور غلط که خود تحصیل، فی‌نفسه موفقیت شغلی آفرین است، بسیاری از ما برنامه‌ی مشخص و مدونی در مورد اینکه چطور قرار است از فرصت تحصیل برای ارتقا شغلی استفاده کنیم نداریم و به همین دلیل عمدتا – و حداقل در سال‌های اولیه بعد از تحصیل – فقط هزینه‌هایش (پرداخت اقساط وام، از دست دادن کار فعلی، گپ شغلی در رزومه و نظایر اینها) برای ما می‌ماند.

وقتی درست درس نمی‌خوانیم! باز به همان دلیل و البته عادت مرسوم تحصیل در ایران، ما عمدتا نمی‌دانیم چه درس‌هایی می‌خوانیم، برای چه این درس‌ها را می‌خوانیم و آنها چه تاثیری در آینده شغلی ما دارند.

جمع‌بندی

ادامه تحصیل می‌تواند به اشکال مختلفی از جمله به دلیل بهبود دانش‌ها و مهارتهای شغلی، ایجاد انگیزه مثبت و تقویت شبکه‌سازی کاری، در ارتقا شغلی و افزایش درآمد ما موثر باشد اما این یک امر تضمین‌شده نیست و صرف دریافت مدرک تحصیلی بالاتر، سبب افزایش درآمد نمی‌شود.

بالعکس در صورت بی‌توجهی به اینکه چه چیزی را به چه دلیلی می‌خوانیم و تاثیر آن در آینده شغلی ما چیست، می‌تواند به دلیل فقدان برنامه‌ریزی روشن ما و یا عدم تناسب آن تحصیلات با پیشرفت شغلی مورد نیاز ما در آن فیلد، به ضرر پیشرفت در درآمدزایی ما عمل کند و بیشتر هزینه‌ساز باشد تا درآمدآفرین.

مطالب خواندنی دیگر